تحقیق ادبیات عرفانی (ادب صوفیه)

دسته بندي : علوم انسانی » معارف اسلامی
مقدمه
ادبیات عرفانی (ادب صوفیه) از حیث تنوع و غنا در فارسی و عربی اهمیت خاص دارد .این ادب هم شامل نظم است و هم شامل نثر و نیز فلسفه دارد و هم اخلاق ، هم تاریخ دارد و هم تفسیر ، هم دعا دارد و هم مناجات ، هم حدیث دارد و هم موسیقی .
قسمت عمده ای از نظم و نثر صوفیه هم تحقیق است و وعظ و مضمون بیشتر آنها عبارتست از مذمت دنیا و تحقیر آن . و صحبت عشق خداست که شعر صوفی را رنگ عاشقانه می دهد .
قصیده را از لنجنزار دروغ و تملق به اوج رفعت و وعظ تحقیق کشانده اند و غزل را از عشق شهوانی به محبت روحانی رسانده اند . مثنوی را وسیله ای برای تعلیم عرفان و اخلاق کرده اند . رباعی را قالب احوال و آلام زودگذر نفسانی نموده اند . احوال نفسانی را مثل بعضی نویسندگان سورئالیست مراقبت کرده اند . در فهم قرآن غالباً از توجه به ضاهر عدول کرده اند . موسیقی و سماع را مرکب روح شناخته اند . فلسفه ی وحدت وجود بنیاد نهاده اند . شعر و نثر را وسیله ای برای بیان معانی خود قرار می دهد .
 
دلايل اسلامي بودن و اجتماعي منشاء تصوف:
صوف پوشي نشان زهد و رستن از هو اي نفس بوده است و صوفيه خود مدعي شده‌اند اين لباس را به تقليد و انبيا پوشيده‌اند.
در تعريف تصوف اقوال بسيار است كه از مجموع آنها اخلاص، يك سويي، روش با شريعت و رياضت توأماً فهميده مي‌شود. چنانكه شبلي گفته است: «صوفي آن است كه اندر دو جهان هيچ چيز به جز خداي را نبيند». تصوف با مكارم اخلاق ملازمت دارد. و در آن كوشش براي تقويت روح، تضعيف و تهذيب نفس نقش اساسي دارد تواضع و شكستگي از ويژگيهاي بارز آن است. صوفي با محو تيرگي بشريت تجلي حق را در درون خود مي‌جويد .
منشأ تصوف ، بنابر آنچه از متون صوفيه فهميده مي‌شود، اسلام است زيرا گذشته از عوامل نظري (وجود آيات و روايات درباره معرفت، محبت و...)، زهر پيامبران و اصحاب اسوة عملي انسانها خدا ترس بوده است. عوامل اجتماعي دوران بعد از پيامبر اكرم (ص)، مانند ظلم و جور خلفاي غاصب و مشكلات امرار معاش حلال، در پيدايش و نضج تصوف موثر بوده است. عوامل مذكور موجب گريز مسلمانان با تقوا از اجتماع و اكتفا به خودسازي و درون‌نگري شده است. چنانكه به تشكيل طبقه‌ زهاد منجر شد و مكتبي پديد آمد كه عناصر اصلي آن زهد، خوف از خدا و توكل به خدا بود در عصر بني‌عباس، با ترجمه كتب غيراسلامي از ساير ملل تصوف نيز از تأثيرات مكاتب ديگر مصون نماند و سخناني مانند فنا، كشف و شهود، انواع و مراتب معرفت وارد تصوف شد و مكتب كشف و شهود را پديد آورد. سپس در قرن هفتم مكتب وحدت وجود به صورت منسجم مطرح شد. محصل اين مكتب اين است كه كثرات در عالم موجود تجليات صفات ذاتيه‌اند. يعني خدا در همه هستي ساري است و خدا در همه چيز وجود دارد. از ثمرات اين نوع بينش عشق به كل هستي است.