تحقیق ماهيت و چگونگی حكومت ديني

دسته بندي : علوم انسانی » معارف اسلامی
فصل اول : ماهيت حكومت ديني
مقدمه
دين و سياست
دين و سياست مقوله‌اي است كه از منظرهاي مختلفي مي‌توان به آن نگريست؛ نگاه تاريخي به اين مقوله، متفاوت از نگاه جامعه‌شناسانه به آن است و اين هر دو غير از نگاه نظريه‌پردازي سياسي به پديده‌ي تركيب دين و سياست است.
نگاه تاريخي عهده دار بررسي عملكرد و پي‌آمدها و نتايج حكومت هاي ديني در طول تاريخ است. تاريخ انساني گونه‌هاي متنوعي از حكومت ديني را شاهد بوده، گونه‌هايي كه يكسان از بوته‌ي آزمايش تاريخي خويش سرافراز بيرون نيامده‌اند. اگرحكومت حق مدار و عدل پرور برخي انبيا و اولياي الهي، برگ زريني در تاريخ حكومت ديني است، حكومت به نام و به بهانه‌ي دين امويان، عباسيان و قرون وسطاي مسيحي نيز ميوه‌هاي تلخ و ناگوار تركيب دين و دولت است.
به هر تقدير از منظر تاريخي، هرنمونه از حكومتهاي ديني، واقعه و پديده‌ي تاريخي خاصي است كه نتايج و آثار خود را دارد و به طورخاص و جداگانه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
در جامعه شناسي سياسي، به دين به عنوان پديده‌اي اجتماعي كه داراي نقش و نفوذ و اقتدار است نگريسته شده و تعامل و كنش و واكنش آن با دولت و قدرتهاي سياسي موجود و پراكنده در سطح مناطق مختلف مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرد. در جهان معاصر، اديان بزرگ و كوچك هر يك به فراخور خود داراي نيروي اجتماعي قابل توجهي هستند كه نمي‌توان وجود آنها را در ملاحظات منطقه‌اي و تزيينات بين‌المللي ناديده گرفت. شاهد اين مدعا آن است كه گاه تعارضات ديني موجب تفرقه در درون دولتها مي شود، يا جنگهاي داخلي را پديد مي‌آورد، يا جنگ و تخاصم ميان دولتها را دامن مي‌زند.
اين نيروي عظيم اجتماعي هم در رفتار سياسي شهروندان و راي دهندگان تأثير گذار است و هم رهبران سياسي را در بسياري از موارد تحت تأثير و نفوذ خويش قرار مي‌دهد. بررسي اموري ازاين دست، جنبه‌ي ديگري از مطالعه‌ي رابطه‌ي دين و سياست را تشكيل مي‌دهد.
نگاه تئوريك به مقوله‌ي دين و سياست معطوف به نظريه‌پردازي در چگونگي تلفيق دين و دولت است. همان طور كه مي دانيم تركيب دين و دولت در طول تاريخ جلوه‌هاي متنوعي داشته و اشكال و قالبهاي متعددي به خود گرفته است؛ دخالت دين در سياست، گاه در قالبي بسيط و تنها در حد متدين بودن حاكم يا حاكمان جامعه به ديني خاص، بروز و ظهور داشته و در برخي اشكال ديگر، طبقه‌اي خاص به نام «رجال دين» حكومت مي‌كرده‌اند و چنين گمان مي‌رفته كه اين طبقه از امتياز ويژه‌ي قداست و واسطه‌ي ميان خدا و خلق بودن، برخوردارند. حكومت ديني كليسا در قرون وسطا نمونه‌اي روشن از اين قالب اخير است.
بايد توجه داشت كه اين گونه‌ها يگانه گونه‌هاي محتمل و ممكن از حكومت ديني نيست بلكه تنها نمونه‌هايي تاريخي از آن است. بدين جهت براي نظريه‌پرداز سياسي همواره اين مجال وجود دارد كه خود را محدود به نمونه‌هاي تاريخ تركيب دين و دولت نكرده و در باب ارائه‌ي قالبها و اشكال نوين از حكومت دين، نظريه‌پردازي كند.